ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΗ ΕΠΑΝΔΡΩΜΕΝΟ ΑΕΡΟΣΚΑΦΟΣ ΜΑΧΗΣ
Η ζωηρή ανάπτυξη της Τουρκίας στα Μη Επανδρωμένα Αεροχήματα και η δέουσα αντίδραση της Ελλάδας
Ιπποκράτης Δασκαλάκης
Ογδόντα χρόνια πίσω, τα περίφημα γερμανικά «stukas» (συντόμευση της γερμανικής λέξεως Sturzkampfflugzeug που σημαίνει πολεμικό αεροσκάφος κάθετης εφόρμησης) σκόρπιζαν τον πανικό στους συμμάχους, όχι τόσο με την ακρίβεια του φονικού φορτίου που απελευθέρωναν, όσο με το απόκοσμο ουρλιαχτό της σειρήνας κατά την διάρκεια της κάθετης εφόρμησης. Σύντομα, ο τύπος του αεροσκάφους έγινε αναπόσπαστο μέρος του «κεραυνοβόλου πολέμου» (Blitzkrieg) και βασικό στοιχείο της χιτλερικής προπαγάνδας για το ανίκητο των στρατευμάτων του Γ’ Ράιχ. Παρεμπιπτόντως, το συγκεκριμένο αεροσκάφος αποδείχθηκε ευάλωτο στα επίγεια αντιαεροπορικά πυρά, πολύ δε περισσότερα στα καταδιωκτικά αεροσκάφη των συμμάχων, με αποτέλεσμα η δράση του να περιοριστεί σε περιβάλλοντα όπου η Luftwaffe διατηρούσε μια σχετική αεροπορική υπεροχή. Σήμερα έχει γίνει κατανοητό ότι οι επιτυχίες των «stukas» δεν απέρρεαν από το ίδιο το αεροσκάφος όσον από την επιτυχημένη ένταξή του στο δόγμα [1] επιχειρήσεων του «κεραυνοβόλου πολέμου».
Σήμερα, το διαδίκτυο έχει κατακλυστεί από τις προπαγανδιστικές προβολές [2] των τουρκικής κατασκευής (έστω και μερικής) Μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών ή Αεροχημάτων (ΜΕΑ) στα διάφορα πολεμικά μέτωπα (Συρία, Λιβύη, Artsakh). Αυτή την φορά, ο ψυχολογικός επηρεασμός της σειρήνας έχει αντικατασταθεί από άμεση αναμετάδοση της εικόνας της προσβολής του στόχου (όταν φυσικά η τελευταία είναι επιτυχής). Να επισημάνουμε ότι πράγματι τα τουρκικά ΜΕΑ, μέχρι στιγμής, έχουν επιφέρει σημαντικότατες ζημιές στους αντιπάλους τους, δρώντας σε θέατρα επιχειρήσεων -όπου ενίοτε είναι ανεπτυγμένα αξιόλογα αντιαεροπορικά συστήματα- χωρίς όμως την ύπαρξη ενός ενοποιημένου δικτύου αεράμυνας. Η παραπάνω παρατήρηση που αφορά την χρήση των «stukas» και την επιτυχημένη ενσωμάτωση στο επιχειρησιακό δόγμα εξακολουθεί να έχει απόλυτη εφαρμογή και στην χρήση ΜΕΑ αλλά και στην αντιμετώπισή τους.
Με την παραπάνω σύγκριση δεν προσπαθούμε να μειώσουμε την σημασία της απειλής που δημιουργούν τα συστήματα ΜΕΑ κατά των πραγματικών και των εν δυνάμει αντιπάλων τους, ούτε και την ανάγκη ανάπτυξης τρόπων αντιμετώπισής τους. Παρά ταύτα, οφείλουμε να επισημάνουμε και το σημαντικό σκέλος των ψυχολογικών αποτελεσμάτων που επιφέρει η χρήση και η ευρεία προβολή τους.
Θα αποφύγουμε, μάλιστα, τον πειρασμό να εξετάσουμε το θεωρητικό ερώτημα του εάν η ολοένα και αυξανόμενη χρήση των ΜΕΑ αποτελεί μια «επανάσταση στις στρατιωτικές υποθέσεις» [4]. Αναμφίβολα, η ευρεία χρήση τους σε συνδυασμό με τις διαρκώς αυξανόμενες δυνατότητές τους, δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα στα πεδία των μαχών που πρέπει να ληφθεί υπόψη στους σχεδιασμούς και προετοιμασίες. Βασικότατο πλεονέκτημα των μη επανδρωμένων συστημάτων, πλέον της μη ύπαρξης πληρώματος, είναι το σχετικά χαμηλό κόστος κατασκευής ή πρόσκτησης -ειδικά σε σχέση με τους προσβαλλόμενους στόχους- και η ραγδαία αύξηση των δυνατοτήτων τους ως συνέπεια των αλματωδών προόδων και διάχυσης της σχετικής τεχνολογίας. Αυτή η μείωση του κόστους επιτρέπει την προμήθεια σημαντικών αριθμών ΜΕΑ που μπορούν πλέον να αναλάβουν ρόλους προσβολής επιγείων στόχων περιορίζοντας τα πανάκριβα αεροσκάφη σε ρόλους αεροπορικής υπεροχής και αποφεύγοντας τις υψηλής επικινδυνότητας αποστολές εγγύς αεροπορικής υποστήριξης ή απομόνωσης του πεδίου της μάχης.
Τα ΜΕΑ αρχικά εμφανίστηκαν σε αποστολές αναγνωρίσεως, επιτήρησης, ως αναμεταδότες επικοινωνιών και εντοπισμού στόχων μεταδίδοντας εικόνα (real time) σε σταθμούς διοικήσεως για να ακολουθήσει και η κατεύθυνση πυρών πυροβολικού και οπλικών συστημάτων ακριβείας. Σε σύντομο χρονικό διάστημα κατέστει δυνατή και η μεταφορά οπλικών συστημάτων και ο τηλεχειρισμός τους για την αυτόνομη προσβολή στόχων. Παράλληλα, ευρεία χρήση γνώρισαν και σε αποστολές καταστολής αεράμυνας [5], προσβάλλοντας ως «όχημα αυτοκτονίας» τα radars ενεργού λειτουργίας έρευνας και καθοδήγησης των αντιαεροπορικών συστημάτων [6]. Κατά κάποια έννοια, τα ΜΕΑ ακολούθησαν την πορεία εξέλιξης και των λοιπών πτητικών μηχανών (αεροσκάφη, ελικόπτερα) και θα μπορούσαμε να πούμε ότι εξελίσσονται σταδιακά σε ένα «εναέριο πυροβολικό» ακριβείας με πολύ λιγότερους περιορισμούς από το συμβατικό.
Σήμερα υπάρχει σε λειτουργία μια ευρεία ποικιλία ΜΕΑ διαφορετικών ακτινών δράσεως (range) και διάρκειας πτήσεως και ποικιλίας μεταφερόμενου οπλικού φορτίου ή συστημάτων. Κατά συνέπεια, αναλόγως των δυνατοτήτων τους, μπορούν να καλύψουν μια πληθώρα αποστολών σε διαφορετικά επίπεδα (τακτικό, επιχειρησιακό, στρατηγικό) χωρίς την διακινδύνευση της ζωής του πληρώματος και με ένα κόστος συνεχώς μειούμενο και καθιστάμενο άκρως ανταγωνιστικό σε σχέση με τους προσβαλλόμενους στόχους. Τα ΜΕΑ πρέπει να τα βλέπουμε όχι ως ένα απλό ιπτάμενο μέσο αλλά ως έναν φορέα-πλατφόρμα μεταφοράς συστημάτων (όπως και τα λοιπά εναέρια μέσα). Η μέγιστη επιχειρησιακή αξιοποίησή τους επιτυγχάνεται με την λειτουργία τους εντεταγμένη σε ένα ενοποιημένο δικτυοκεντρικό σύστημα ποικιλίας οπλικών, επανδρωμένων και μη, συστημάτων.
Η πρόοδος στις συναφείς τεχνολογίες κατασκευής των ΜΕΑ, με πρωτοπόρο την Artificial Intelligence (AI), φαίνεται να προσδίδουν τρομακτικές δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξής τους σε σημείο που ο ρυθμός υιοθέτησης κατάλληλων δογμάτων χρησιμοποίησης-αντιμετώπισής τους να φαίνεται ανίκανος να παρακολουθήσει τις εξελίξεις. Το συνεχώς μειούμενο κόστος κατασκευής τους καθιστά πλέον συμφέρουσα ακόμη και την χρήση τους ως βλήματα-αεροσκάφη αυτοκτονίας. Ταυτόχρονα, η μαζική τους χρήση (οι αποκαλούμενες επιθέσεις κορεσμού) προβληματίζει ακόμη και τα επαρκώς εκπαιδευμένα και εξοπλισμένα στρατεύματα ισχυρών κρατών.
Στο εγγύς μέλλον αναμένεται αεροσκάφη, μη επανδρωμένα συστήματα (συμπεριλαμβανομένων και των «αυτοκτονικών μηχανημάτων») και κατευθυνόμενα βλήματα να δρουν σε απόλυτη συνέργεια αποφεύγοντας ή εξουδετερώνοντας την εχθρική αεράμυνα και επιφέροντας χειρουργικά κτυπήματα και μαζικές προσβολές σε πλειάδα στόχων.
Η χρήση των ΜΕΑ, πλέον των γνωστών μας άμεσων αεροπορικών προσβολών, εξαπλώνεται σε μεγάλο φάσμα αποστολών που φθάνουν μέχρι και τα χαμηλότερα κλιμάκια των χερσαίων δυνάμεων. Ήδη στον φόρτο των Προκεχωρημένων Αξιωματικών Παρατηρητών (ΠΑΠ) [7] ορισμένων κρατών, συμπεριλαμβάνονται και μικρά ΜΕΑ που εκτοξεύονται για την εκτέλεση των αποστολών αναγνώρισης στόχων και κατεύθυνσης των πυρών πυροβολικού. Δεν είναι μακρά και η εποχή που η ολιγομελής ομάδα τυφεκιοφόρων [8], στην θέση του απομακρυνθέντος χειριστή βομβιδοβόλου θα έχει τον χειριστή μικρών ΜΕΑ με ρόλο αναγνώρισης ή ακόμη και προσβολής ελαφρών στόχων σε μικρό βάθος, δίδοντας πρωτόγνωρες ικανότητες αυτόνομης «εγγύς αεροπορικής υποστήριξης» στην ομάδα. Εξυπακούεται ότι ένοπλες δυνάμεις με δυνατότητες κατασκευής και πλούσια επιχειρησιακή χρήση των ΜΕΑ [9] διατηρούν σημαντικότατα πλεονεκτήματα αξιοποίησής τους.
ΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΡΑ
Είναι, όμως, δυνατή η αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των φονικών και μη επανδρωμένων ιπταμένων μηχανών; Η ιστορία των πολέμων έχει καταδείξει ότι ο αποτελεσματικότερος αντίπαλος ενός επιτυχημένου οπλικού συστήματος είναι συνήθως ένα παραπλήσιο σύστημα. Για παράδειγμα, ο κυριότερος και πλέον επικίνδυνος αντίπαλος του αεροσκάφους είναι ένα άλλο αεροσκάφος, παρομοίως για το άρμα μάχης, το υποβρύχιο και άλλα πολλά συστήματα. Επί του παρόντος δεν έχουμε δει ΜΕΑ με αποκλειστική εξειδίκευση στο ρόλο καταστροφής ή εξουδετέρωσης άλλων παρόμοιων συστημάτων. Αυτό οφείλεται κυρίως στις τεχνολογικές προκλήσεις που παρουσιάζει μια παρόμοια αναβάθμιση των δυνατοτήτων τους και στο συνεπαγόμενο κόστος. Σίγουρα οι μεγάλες δυνάμεις εργάζονται σε αυτήν την κατεύθυνση και οι αερομαχίες αυτών των συστημάτων ανήκουν στο εγγύς μέλλον.
Εξυπακούεται ότι ο έχων σήμερα την εμπειρία κατασκευής ΜΕΑ θα προχωρήσει αύριο και στην κατασκευή ΜΕΑ σε ρόλο αναχαίτισης. Το μικρό μέγεθος και οι ταχύτητες των αντιπάλων εναέριων στόχων σίγουρα θα καταστήσουν προβληματικό τον ανθρώπινο ρόλο (στην αποστολή του εξ αποστάσεως τηλεχειρισμού) και συστήματα αυτοματισμών και Artificial Intelligence θα αναλάβουν το σύνολο των λειτουργιών της αναχαίτισης.
Τα σημερινά κλασικά συστήματα αεραμύνης, με ποικιλία οπλικών συστημάτων και αισθητήρων διαφόρων δυνατοτήτων και ικανοποιητική διασύνδεση φαίνεται ότι καθιστούν προβληματική την δράση των εχθρικών ΜΕΑ με την προϋπόθεση ότι θα επιβιώσουν στις προσβολές καταστολής αεράμυνας που θα προηγηθούν της χρήσεως τους στον ρόλο του «εναερίου πυροβολικού». Το κόστος, όμως, της συγκρότησης ενός πλήρους και ενοποιημένου δικτύου φαίνεται υπερβολικό σε σχέση με το κόστος ανάπτυξης των αντίπαλων ΜΕΑ ενώ μονίμως θα είναι υπό την απειλή του επιχειρησιακού, τακτικού ή τεχνολογικού αιφνιδιασμού. Μάλιστα, θα υπάρχει συνεχώς η αμφιβολία της δυνατότητας εντοπισμού, εγκλωβισμού και τελικά εξουδετέρωσης (ή καταστροφής) των ολοένα και εκσυγχρονιζόμενων ΜΕΑ [10].
Σε τελική ανάλυση, η χρήση αποτελεσματικών αλλά πανάκριβων κατευθυνόμενων βλημάτων [11] (εκτοξευόμενα από επίγεια ή εναέρια μέσα) κατά των ΜΕΑ εμφανίζεται ως μη cost-effective επιλογή, καθώς ο σχετικά περιορισμένος αριθμός τους επιβάλλει την ελεγχόμενη χρησιμοποίηση τους με βασική στόχευση τα εχθρικά αεροσκάφη ή στρατηγικά κατευθυνόμενα βλήματα. Ούτε όμως οι πιεστικές συνθήκες για αντιμετώπιση π.χ. της τουρκικής αεροπορίας θα επιτρέψουν την ανάθεση αποστολών αναχαίτισης εχθρικών ΜΕΑ από τα φίλια αεροσκάφη. Ελικοφόρα ελαφρά αεροσκάφη αλλά και ελικόπτερα, κατάλληλα εξοπλισμένα, μπορούν να αντιμετωπίσουν ικανοποιητικά τα ΜΕΑ αλλά δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι κατά την διάρκεια αυτής της αποστολής θα είναι αρκετά εκτεθειμένα στα αντίπαλα επίγεια και εναέρια πυρά.
Τελικά, τα εχθρικά ΜΕΑ θα κληθούν να τα προσβάλλουν τα «υποδεέστερα» [12] ημέτερα πυραυλικά συστήματα (κυρίως Short Range Air Defense Systems –SHORADS) καθώς και συστήματα αντιαεροπορικών πυροβόλων καθοδηγούμενων με radar. Τα σκάφη επιφανείας -μεγέθους κορβέτας και άνω- είναι εξοπλισμένα για την άμυνά τους με κατευθυνόμενα βλήματα επιφανείας-αέρος αλλά και αυτοματοποιημένα ταχυβόλα πυροβόλα [13] ειδικά για την αναχαίτιση επερχομένων κατευθυνομένων βλημάτων. Ο συνδυασμός τους κρίνεται ικανοποιητικός για επιτυχή αντιμετώπιση ακόμη και αεροπορικών επιθέσεων κορεσμού αλλά το κόστος και τα χαρακτηριστικά τους τα καθιστούν απαγορευτικά για ευρεία ανάπτυξη σε μικρότερα σκάφη (π.χ. πυραυλακάτους) και πολύ δε περισσότερο για χερσαίες διαμορφώσεις (π.χ. αυτοκινούμενα). Ακόμη όμως και τα μεγάλα σκάφη κινδυνεύουν από επιθέσεις κορεσμού «αυτοκτονικών αεροχημάτων» που με ελάχιστο εκρηκτικό φορτίο μπορούν να θέσουν εκτός ενεργείας τα πολύτιμα συστήματα radars εξουδετερώνοντας σε μεγάλο βαθμό τις ικανότητες των πλοίων. Κατά συνέπεια, δύσκολα τα πολεμικά σκάφη μας θα τολμήσουν να κινηθούν εγγύς των ανατολικών μας νησιών σε μια προσπάθεια αποφυγής της σχετικά μικρής (σήμερα) εμβέλειας των «αυτοκτονικών» ΜΕΑ.
Αντίστοιχους κινδύνους θα διατρέχουν και ελικόπτερα που επιχειρούν σε περιοχές εγγύς των μικρασιατικών παραλίων. Ειδικά τα πανάκριβα ανθυποβρυχιακά ελικόπτερα, με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά πτήσεως τους (συχνή αιώρηση) θα εκτίθενται σε μεγάλους κινδύνους. Βέβαια η εγκατάσταση αντίστοιχων ημετέρων συστημάτων ΜΕΑ διασκορπισμένων στα νησιά του Αιγαίου θα καταστήσει μη προσβάσιμη την περιοχή σε οποιαδήποτε εχθρικό σκάφος επιφάνειας.
Στο στάδιο ανάπτυξης και δοκιμών είναι όπλα κατευθυνόμενης ενεργείας που με χρήση radar εγκλωβίζουν το στόχο -ΜΕΑ- και τον προσβάλουν με ακτίνα ενεργείας (laser) ή microwave. Επί του παρόντος και παρά την συνεχή πρόοδο, δεν επιτυγχάνονται ικανοποιητικά βεληνεκή αλλά ούτε και αντιμετώπιση επιθέσεων κορεσμού ενώ τα μεγέθη τους καθιστούν εφικτή την προστασία μόνο στόχων υψηλού ενδιαφέροντος και μακράν της πρώτης γραμμής. Η φυσική καταστροφή ή εξουδετέρωση των ΜΕΑ με χρήση κατευθυνόμενης δέσμης ενεργείας ίσως να αποτελεί μια πολλά υποσχόμενη μέθοδο αντιμετώπισης τους.
Ειδικά στον τομέα αντιμετώπισης ΜΕΑ εμπορικών προδιαγραφών και χαμηλών δυνατοτήτων (αποκαλούμενα συνήθως drones) έχουν αναπτυχθεί αρκετά συστήματα αντιμετώπισης που βασίζονται σε διαφορετικές μεθοδολογίες. Σε γενικές γραμμές, που ισχύουν για όλα τα ιπτάμενα αντικείμενα, διακρίνουμε τις φάσεις της ανίχνευσης, εντοπισμού, αναγνώρισης, εγκλωβισμού και εξουδετέρωσης. Στις δύο πρώτες φάσεις χρησιμοποιούνται ως επί το πλείστον κλασικά radar ερεύνης, συσκευές RF scanning, ακουστικοί, ηλεκτροοπτικοί (Electro-optical/EO) και υπέρυθροι (infrared/IR) αισθητήρες ή και συνδυασμοί τους. Οι διάφοροι αισθητήρες συνδεδεμένοι με υψηλής ταχύτητας επεξεργαστές βασιζόμενους σε artificial intelligence algorithms αναγνωρίζουν τους στόχους απορρίπτοντας ψευδή σήματα και φίλια σκάφη και μάλιστα τους ταξινομούν βάσει προτεραιότητας που έχουμε προκαθορίσει. Ακολουθεί η διαδικασία του εγκλωβισμού του στόχου και η εξουδετέρωσή του. Συνηθέστερες μέθοδοι είναι η χρήση ταχυβόλων πυροβόλων με ειδικά πυρομαχικά, κατευθυνόμενων βλημάτων, ακτίνων laser ισχυρής ενέργειας ή microwave και anti-drones δίκτυα. Οι παραπάνω μέθοδοι εντάσσονται στην κατηγορία των Kinetic Counter UAV Devices.
Πολλά υποσχόμενες είναι οι Jamming μέθοδοι που «διακόπτουν» την RF επικοινωνία του UAV με τον απομακρυσμένο χειριστή ή με τα GNSS (Global Navigation Satellite Systems) συστήματα. Τα στρατιωτικής χρήσεως UAVs είναι περισσότερα ανθεκτικά, ειδικά στις μεθόδους Jamming καθώς χρησιμοποιούν συστήματα κρυπτογράφησης για την προστασία των επαφών τους και εναλλακτικές μεθόδους καθοδήγησης ακόμη και ανεξάρτητες από τα συστήματα GNSS (όπως τα GPS, GLONASS, GALILEO). Περαιτέρω προβλήματα δημιουργεί η ανάγκη αύξησης της ακτίνος δράσεως, η αντιμετώπιση επιθέσεων κορεσμού με χρήση και ψευδοστόχων και η επαρκής κάλυψη μεγάλων περιοχών ή μετακινουμένων τμημάτων.
Θεωρητικά η χρήση ηλεκτρονικών αντιμέτρων (Jamming) για την διακοπή του ελέγχου και της καθοδήγησης τους φαίνεται ως η περισσότερο επιθυμητή -ίσως και οικονομική- λύση. Εδώ πλέον εισερχόμαστε στα άδυτα του ηλεκτρονικού πολέμου και σε πεδία ανταγωνισμού που προϋποθέτουν τεχνογνωσία και καινοτομία, δηλαδή απόλυτη εξάρτηση από την τεχνολογική υποδομή και το ανθρώπινο κεφάλαιο που είναι με την σειρά τους συνδεδεμένα σε μεγάλο βαθμό με τα διατιθέμενα κονδύλια για την Έρευνα και Ανάπτυξη (Research and Development). Εκτιμάται ότι σημαντικές προσπάθειες πρέπει να εστιαστούν στην ανάπτυξη μέσων ηλεκτρονικής προσβολής των συστημάτων ελέγχου και καθοδήγησης των ΜΕΑ ως η πλέον αποτελεσματική και φθηνή λύση.
Το Ισραήλ έχει εν χρήση, με αρκετή επιτυχία, το Iron Dome, ένα σύστημα προστασίας ζωτικών στόχων μεγάλου μεγέθους (κυρίως πόλεων) από κατευθυνόμενα βλήματα συμπεριλαμβανομένων και των αυτοσχέδιων ρουκετών που εκτοξεύονται από την Hamas (Λωρίδα της Γάζας) και την Hezbollah (Νότιο Λίβανο). Προφανώς το σύστημα αυτό δύναται να προσβάλει και ΜΕΑ με υψηλή αξιοπιστία ενώ συνδυάζει κλασσικά Kinetic Counter με Jamming συστήματα.
Στο σημείο αυτό θα επισημάνουμε ότι οι εγκαταστάσεις του NATO Missile Firing Installation (NAMFI) στην Κρήτη είναι ιδανικές για να καταστούν χώρος διεξαγωγής δοκιμών –χρήσης και αντιμετώπισης- για ΜΕΑ (πτήσεις νέων μοντέλων, αποστολές αεράμυνας, χρήση νέων δογμάτων, συνεργασίες με αεροσκάφη και πλοία κλπ) με εμπλοκή διεθνών εταιρειών αλλά και εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που προσφέρει η ευρωπαϊκή αμυντική πρωτοβουλία PESCO [14].
Η κλασσική στρατηγική σκέψη συμπεριλαμβάνει επίσης τον εντοπισμό των χώρων αναπτύξεως των εχθρικών ΜΕΑ, την στοχοποίηση και έγκαιρη προσβολή τους ενώ ακόμη βρίσκονται στο έδαφος, παράλληλα με την καταστροφή των σταθμών διοικήσεως, συστημάτων επικοινωνιών και ελέγχου και διαδρόμων απογείωσης ή συστημάτων εκτόξευσης. Ανάλογες προσβολές προϋποθέτουν άριστη πληροφόρηση και συστηματική και συνεχή παρακολούθησή τους, ενδεχομένως με δορυφορικά συστήματα υψηλής ευκρίνειας και φυσικά αφορούν ΜΕΑ υψηλών επιδόσεων [15] και όχι σε μικρότερα και υποδεεστέρων ικανοτήτων.
Πολύτιμη πηγή γνώσεων για τα χαρακτηριστικά, δυνατότητες και τακτικές χρησιμοποίησης των εχθρικών ΜΕΑ μπορούν να προέλθουν από τα θέατρα επιχειρήσεων που χρησιμοποιούνται. Η απόκτηση πληροφοριών και εμπειριών από μέλη των ενόπλων δυνάμεων που προσβλήθηκαν από τουρκικά ΜΕΑ κρίνεται απαραίτητη. Εξυπακούεται ότι η πρόσβαση και εξέταση καταρριφθέντων ΜΕΑ μπορεί να αποδειχθεί πολλαπλά ωφέλιμη καίτοι ο κάθε κατασκευαστής λαμβάνει υπόψη την βέβαιη αυτή πιθανότητα. Υποκλοπές επικοινωνιών επί των πεδίων των μαχών είναι δύσκολο να επιτευχθούν -λόγω αποστάσεων- αλλά μια εποικοδομητική συνεργασία με φίλιες χώρες θα βοηθούσε.
Δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε και τις κλασσικές μεθόδους απόκτησης πληροφοριών μέσω της κατασκοπίας, με έμφαση στην βιομηχανική, καθώς τουρκικά ΜΕΑ αρχίζουν να εξάγονται σε τρίτες χώρες ενώ αρκετά υποσυστήματά τους παράγονται από ξένες βιομηχανίες και σχετικές πληροφορίες είναι προσβάσιμες. Ενδεχομένως να αποτελούσε σενάριο επιστημονικής φαντασίας η «ισραηλινής» έμπνευσης καταδρομική ενέργεια (προσωπικού τρίτης χώρας-εμπολέμου) για αρπαγή ολοκλήρου συστήματος ή βασικών εξαρτημάτων ενός ΜΕΑ και μεταφορά του σε ασφαλές έδαφος για ενδελεχή εξέτασή του.
ΤΑ ΠΑΘΗΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ
Οι προαναφερθείσες μέθοδοι αντιμετώπισης των ΜΕΑ εντάσσονται στα ενεργητικά μέτρα που πάντοτε πλαισιώνονται και από τα αποκαλούμενα παθητικά μέτρα που έχουν ως στόχο να μειώσουν την αποτελεσματικότητα της αναπόφευκτης δράσης των εχθρικών ΜΕΑ.
Η μέθοδος της απόκρυψης και παραλλαγής των παντοειδών στόχων έχει πάντα την αξία της αλλά και τους περιορισμούς της. Οι δυνατότητες χρήσης οπτικών αισθητήρων σε συνδυασμό με υπέρυθρα συστήματα από τα ΜΕΑ καθιστούν προβληματική την αποφυγή της εχθρικής παρατήρησης και εγκλωβισμού. Ακόμη και η χρήση πυκνών προπετασμάτων καπνού αφενός παρεμποδίζει μόνο την μέθοδο οπτικής καθοδήγησης των ΜΕΑ και αφετέρου δεν μπορεί να είναι συνεχής ούτε και να καλύπτει μεγάλες εκτάσεις. Ομοίως και η συνεχής κίνηση των στόχων μικρή προστασία παρέχει. Παρά ταύτα οι συνεχείς αναδιατάξεις των θέσεων σίγουρα καθυστερούν τον εντοπισμό του στόχου καίτοι η φάση της μετακίνησης αποκαλύπτει τον στόχο με αποτέλεσμα να καθίσταται ευάλωτος.
Η θωράκιση του στόχου (τεθωρακισμένα οχήματα, αυτοκινούμενα πυροβόλα) σε αρκετές περιπτώσεις ελαττώνει τις απώλειες του προσωπικού καθόσον -επί του παρόντος- τα ΜΕΑ είναι εξοπλισμένα με πυρομαχικά σχετικά μικρής εκρηκτικότητας με βασική επιδίωξη την εξουδετέρωση του στόχου (να τεθεί εκτός ενεργείας) και όχι αναγκαστικά την πλήρη καταστροφή του. Στο πλαίσιο της επιβιωσιμότητας των τεθωρακισμένων οχημάτων έχουν αναπτυχθεί συστήματα ενεργητικής και παθητικής προστασίας που θα μπορούσαν να συμπεριλάβουν και τις εκ των άνωθεν προσβολές. Μιλάμε για θώρακες ενεργής προστασίας αλλά και συστήματα εκτόξευσης μικρών πυρομαχικών για καταστροφή των προσεγγιζόντων ρουκετών [16], ανάλογα των ναυτικών CIWS. Αναπόφευκτο μειονέκτημα η αύξηση του κόστους και του βάρους και αντίστοιχη μείωση της ευκινησίας. Η χρήση ομοιωμάτων διατηρεί την αξία της όταν συνοδεύεται με ένα ρεαλιστικό σχέδιο παραπλανήσεως με χρήση κινήσεων και κάθε είδους ηλεκτρομαγνητικών και θερμικών εκπομπών που πλαισιώνουν τα ομοιώματα. Οπωσδήποτε όλα τα οπλικά συστήματα που αποτελούν πηγές θερμικής ή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας πρέπει να συνοδεύονται από ανάλογα «δολώματα» (decoys) που αποσκοπούν να προσελκύσουν βλήματα και ΜΕΑ που εγκλωβίζουν διάφορες εκπομπές.
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΔΟΓΜΑ
Πλέον όμως των ενεργητικών και παθητικών μέτρων αντιμετώπισης των ΜΕΑ πρέπει να υιοθετηθεί ένα δόγμα επιχειρήσεων που θα προετοιμάζει τα στρατεύματα μας να δρουν σε ένα περιβάλλον στο οποίο τα εχθρικά ΜΕΑ θα έχουν επιφέρει μια σημαντική εξάρθρωση των δικτύων διοικήσεων και των επικοινωνιών καθώς και απώλειες σε καίρια οπλικά συστήματα οδηγώντας σε μια, μικρότερη ή μεγαλύτερη, αδυναμία προώθησης ενισχύσεων και εφοδίων προς τα πεδία των μαχών (απομόνωση του πεδίου της μάχης). Ως εκ τούτου, όλες οι Μονάδες και Υπομονάδες, Τμήματα και Στοιχεία, πρέπει να είναι προετοιμασμένα να δράσουν σε περιβάλλον πλήρους εξάρθρωσης των επικοινωνιών και απώλειας αρκετών σταθμών διοικήσεων. Στο περιβάλλον αυτό, οι ηγέτες όλων των κλιμακίων πρέπει να είναι έτοιμοι να δράσουν με κατευθυντήριο άξονα τους αντικειμενικούς στόχους του προϊσταμένου την δική τους αποστολή (πάντα ως μέρους της γενικότερης αποστολής της Μονάδος τους) και τις γνώσεις τους για την κατάσταση των γειτονικών κλιμακίων [17].
Επιπρόσθετα, δεν πρέπει να παραγνωρίζονται οι ψυχολογικές συνέπειες που επιφέρει η χρήση των ΜΕΑ. Η συνήθως άνευ προειδοποίησης εύστοχη «χειρουργική» προσβολή των ημετέρων στρατευμάτων επιφέρει ψυχολογικό κλονισμό, δυσανάλογο των απωλειών, καθώς έκαστος εκ των μαχητών θεωρεί τον εαυτό του ως παντελώς ανίκανο να αντιδράσει στην επικείμενη στοχοποίησή του. Η αιφνιδιαστική προσβολή φιλίου στόχου από «αόρατο» ΜΕΑ δημιουργεί την μερικώς λανθασμένη εντύπωση στους εγγύς ευρισκόμενους μαχητές, ότι η προστασία που προσφέρει η θωράκιση των τεθωρακισμένων είναι ανεπαρκής και η καταφυγή σε ορύγματα μάχης είναι μάταια και ως εκ τούτου ουδεμία ελπίδα υπάρχει για αυτούς. Ανάλογος κλονισμός προκαλείται και κατά τη διάρκεια σφοδρού βομβαρδισμού πυροβολικού με την διαφορά ότι η προσβολή από ΜΕΑ ενέχει το στοιχείο της «προσωπικής στοχοποίησης» του μαχητού. Ο αιφνιδιασμός του εκ των άνω κτυπήματος οδηγεί στην παραγνώριση του γεγονότος του περιορισμένου αριθμού των ΜΕΑ που διαθέτει ο αντίπαλος αλλά και στην συνήθη διαμόρφωση μεταφοράς δύο έως τεσσάρων το πολύ κατευθυνομένων βλημάτων από κάθε αερόχημα.
Οι στρατιώτες πρέπει να αντιληφθούν ότι οι προσβολές των εχθρικών ΜΕΑ δεν είναι πάντοτε επιτυχείς, ενώ ένεκα του περιορισμένου αριθμού και ισχύος των οπλικών φορτίων που μεταφέρουν, απειροελάχιστα μεταβάλουν τις στατιστικές πιθανότητες θανάτου κατά την μάχη. Παρά ταύτα δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας η αλματώδης τεχνολογική πρόοδος που οδηγεί στην συνεχή αύξηση των δυνατοτήτων τους. Ενδεχομένως και σε βάθος δεκαετίας να δούμε την ανάπτυξη μικροσκοπικών κατευθυνομένων βλημάτων, χαμηλού κόστους, υψηλής ακρίβειας, με δυνατότητα αναζήτησης, ιχνηλάτησης και προσβολής ανθρωπίνων στόχων που θα πληρούν ένα συγκεκριμένο προφίλ.
Συμπερασματικά, η αντιμετώπιση των ΜΕΑ απαιτεί ένα συνδυασμό διακλαδικών μέσων και τακτικών που θα πρέπει να ενταχθούν σε ένα ενιαίο σύστημα αεραμύνης. Παράλληλα, τα στρατεύματα θα πρέπει να αναπτύξουν δόγματα δράσεως και κατάλληλη εκπαίδευση ώστε να προσαρμοστούν και να δράσουν επιτυχώς στα νέα δεδομένα που θα επιφέρει η αναπόφευκτα αποτελεσματική δράση των εχθρικών αεροχημάτων. Η επιτυχημένη αντιμετώπιση των εχθρικών ΜΕΑ συμβαδίζει αναγκαστικά και αναπόφευκτα και με την ανάπτυξη και χρησιμοποίηση δικών μας αεροχημάτων και την ένταξη τους στο ελληνικό διακλαδικό δόγμα επιχειρήσεων, καθώς δεν θα πρέπει απλά να εστιάζουμε στην απόκρουση των εχθρικών δυνατοτήτων αλλά να προχωρήσουμε και αναβαθμίσουμε και τις δικές μας αντίστοιχες ικανότητες προσβολής.
Αρκετές φορές, άλλωστε, η αντικειμενική (ενίοτε προσωρινή) αδυναμία αμυντικής αντιμετώπισης ενός οπλικού συστήματος αντισταθμίζεται με την αποτρεπτική ικανότητα μας για ανάλογη χρήση του σε βάρος του αντιπάλου. Περισσότερα όμως για το θέμα αυτό σε μια επόμενη ανάλυση μας.
Αλλά αυτό το τελευταίο αποτελεί αντικείμενο μιας άλλης ανάλυσης.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
[1] Στην ανάλυση γίνεται συχνά η χρήση του όρου «στρατιωτικό δόγμα» ή «δόγμα». Για την διευκόλυνση των αναγνωστών αντιγράφουμε από την ΠΔ 0-34 του ΓΕΣ την ακολουθούσα διευκρινιστική παράγραφο: «Τα δόγματα είναι θεσμικά κείμενα, τα οποία παρέχουν στους Διοικητές όλων των κλιμακίων ένα πλαίσιο αρχών, κανόνων και διαδικασιών το οποίο θα αποτελέσει τη βάση για την οργάνωση, σχεδίαση, διεξαγωγή και υποστήριξη των επιχειρήσεων με κύριο σκοπό την μεγιστοποίηση της επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας του στρατεύματος και γνώμονα για την επιχειρησιακή σχεδίαση». Από τον ορισμό εύκολα εξυπακούεται ότι το βασικό στρατιωτικό δόγμα εξαρτώμενο από την απειλή, τους αντικειμενικούς σκοπούς μας και τα χαρακτηριστικά του θεάτρου επιχειρήσεων θα καθορίσει την δομή, συγκρότηση, εξοπλισμό, εκπαίδευση, τακτικές του στρατεύματος. Το βασικό δόγμα εξειδικεύεται για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των υφιστάμενων κλιμακίων.
[2] Οι προβολές πλέον του στόχου του ψυχολογικού επηρεασμού (ημετέρων, εχθρών και λοιπών) αναμφίβολα στοχεύουν και στην εμπορική προβολή και προώθηση του προϊόντος.
[3] ΜΕΑ: Unmanned Aerial Vehicle (UAV) ή και Unmanned Aerial System (UAS).
[4] Επανάσταση στις στρατιωτικές υποθέσεις (Revolution in the Military Affairs). Ο όρος αυτός δηλώνει τις σημαντικές αλλαγές που εφαρμόζει μια στρατιωτική δύναμη στο πεδίο της μάχης, οι οποίες της προσφέρουν ένα σημαντικό πλεονέκτημα στον τρόπο διεξαγωγής των στρατιωτικών επιχειρήσεων και συνίστανται σε ένα συνδυασμό τεχνολογικών, οργανωτικών και επιχειρησιακών αλλαγών. Βλέπε στο MacCregor Knox & Williamson Murray, Η Επανάσταση στις Στρατιωτικές Υποθέσεις: Ανατομία της Δυναμικής της, 1300-2050, Εκδόσεις Τουρίκη, 2001.
[5] Αποστολές γνωστές με την αγγλική ορολογία SEAD (Suppression of Enemy Air Defence).
[6] Ευρέως γνωστά τα ισραηλινής κατασκευής συστήματα Harop και Harpy.
[7] Προκεχωρημένος Αξιωματικός Παρατηρητής είναι ο αξιωματικός του πυροβολικού συνήθως, που με την διμελή ή τριμελή ομάδα του συνοδεύουν Υπομονάδες ελιγμού (Πεζικού-Τεθωρακισμένων) και εξασφαλίζουν την εγγυώμενη παροχή πυρών πυροβολικού, όπου και όποτε αυτά ζητηθούν για υποστήριξη της Υπομονάδος ελιγμού.
[8] Η Ομάδα Τυφεκιοφόρων, το μικρότερο στοιχείο του Πεζικού αποτελείται σήμερα από 5-9 άτομα. Στο παρελθόν ένας τυφεκιοφόρος μετέφερε το βομβιδοβόλο της Ομάδος ό ρόλος του όμως εξέλειψε όταν όλα τα τυφέκια απέκτησαν τη δυνατότητα εκτόξευσης οπλοβομβίδας.
[9] Βλέπε και Τουρκία.
[10] Με βασικά στοιχεία βελτίωσης τη μείωση του μεγέθους και ειδικότερα μείωσης της ραδιοδιατομής (Radar Cross Section- RCS) με την χρήση ποικιλίας μεθόδων, την αύξηση της ταχύτητας, των δυνατότητας ελιγμών, της αντοχής σε διάφορα αντίμετρα, της ακτίνος δράσεως, των μεταφερομένων οπλικών συστημάτων, της ακρίβειας καθοδήγησης και προσβολής στόχων και της διασύνδεσης με άλλα συστήματα.
[11] Ενδεικτικά αναφέρονται τα αντιαεροπορικά συστήματα Patriot, S-300 και S-400.
[12] Εννοείται από πλευράς βεληνεκούς κυρίως.
[13] Ενδεικτικά αναφέρουμε το σύστημα CIWS (Close In Weapon Systems) Phalanx, Goalkeeper, Millennium.
[14] Η Permanent Structure Cooperation (PESCO), γνωστή στα ελληνικά ως «Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία» είναι μια δυνατότητα ενισχυμένης εθελοντικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (και όχι μόνο) στους τομείς της άμυνας και ασφάλειας.
[15] Αναφερόμαστε κυρίως σε συστήματα MALE (Medium Altitude-Long Endurance) HALE (High Altitude-Long Endurance). Ενδεικτικά, τα γνωστά μας τουρκικά ΜΕΑ, Bayraktar TB1 και TB2 εντάσσονται στην κατηγορία MALE.
[16] Έχουν αναπτυχθεί κυρίως για την προστασία τεθωρακισμένων από RPGs (Rocket Propelled Grenades).
[17] Η εκτέλεση των επιχειρήσεων με άξονα τους αντικειμενικούς στόχους του προϊσταμένου (αποστολή του προϊσταμένου), τον βασικό ελιγμό του, την ανατεθείσα σε εμάς αποστολή και την γενικότερη γνώση του επιχειρησιακού περιβάλλοντος είναι γνωστή ως «mission command». Χαρακτηρίζεται από την ετοιμότητα και ικανότητα ανάληψης και εκτέλεσης αποκεντρωμένων επιχειρήσεων ακόμη και πλήρως αυτόνομων σε περίπτωση διακοπής των επικοινωνιών. Προϋποθέτει συνεχή ρεαλιστική εκπαίδευση επί πληθώρας ενδεχομένων και μη καταστάσεων και ενθάρρυνση ανάληψης πρωτοβουλίας από όλα τα στελέχη σε όλη την διάρκεια της σταδιοδρομίας τους.
«Foreign Affairs, The Hellenic Edition»
Ο ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ είναι Αντιστράτηγος (εα), Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, διευθυντής Μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ), συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ) και του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (fainst.eu), διαλέκτης και συνεργάτης στην Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ).
